Bocian biały (Ciconia ciconia) – gatunek dużego ptaka brodzącego z rodziny bocianowatych (Ciconiidae).

Domena    eukarionty
Królestwo    zwierzęta
Typ    strunowce
Podtyp    kręgowce
Gromada    ptaki
Podgromada    Neornithes
Nadrząd    neognatyczne
Rząd    bocianowe
Rodzina    bocianowate
Rodzaj    Ciconia
Gatunek    bocian biały

  Pierwotnie był gatunkiem bardziej związanym z terenami leśnymi. Obecnie zamieszkuje tereny trawiaste, stepy, sawanny, tereny uprawne (często blisko zbiorników wodnych), tereny bagienne, wilgotne lub okresowo zalewane łąki i pastwiska, okolice jezior i laguny. Lubi rozproszone drzewa, na których może gniazdować lub nocować. Występuje głównie na nizinach, rzadko na wyżynach (maksymalnie do 3500 m n.p.m. na Kaukazie). Unika terenów zimnych, o częstych opadach atmosferycznych, obszarów wysoko położonych i o gęstej roślinności (np. trzcinowisk i gęstych lasów). W przeciwieństwie do bociana czarnego nie unika siedzib ludzkich i często gnieździ się nawet w środku wsi lub w małych miastach, przeważnie w rejonach z rozległymi dolinami rzecznymi i wilgotnymi łąkami. Pojawia się także na wysypiskach śmieci.

  Upierzenie białe z wyjątkiem czarnych lotek. Nogi i dziób czerwone. Szyja długa, w locie wyciągnięta do przodu. Skóra wokół oczu czarna, tęczówka ciemnobrązowa lub szara. Z uwagi na słabo rozwinięte mięśnie piersiowe częściej posługuje się lotem szybowcowym, czyli wykorzystując powierzchnię swoich skrzydeł i wznoszące, ciepłe prądy powietrzne. Siłą własnych mięśni lata niechętnie i tylko na niewielkie odległości. Sposób lotu jak u bociana czarnego, do wzbicia się w powietrze musi oddać parę podskoków. Odlatuje stadami w sierpniu i wrześniu, a wraca w marcu i kwietniu. Głównie można usłyszeć jego klekot gdy wróci na gniazdo lub w czasie godów, kiedy wygina szyję tak, że głowę kładzie na grzbiecie. Umie też pogwizdywać.


Wymiary:
długość ciała 95–130 cm długość ogona 24–26 cm
długość dzioba: 16-20 cm[4]

rozpiętość skrzydeł 155–220 cm
wysokość ok. 80 cm
Masa ciała 2,3–4,4 kg.

Samce są przeważnie nieco większe od samic.

Podgatunki

Ciconia ciconia ciconia (Linnaeus, 1758) – gnieździ się na Półwyspie Iberyjskim i wyspowo we Francji oraz w północno-zachodniej Afryce. Ta populacja zimująca w Afryce Równikowej i Zachodniej podczas przelotów przelatuje nad Cieśniną Gibraltarską. Znacznie większa populacja w Europie Środkowej i Wschodniej oraz na Bałkanach, na Kaukazie, w Azji Mniejszej i na Bliskim Wschodzie. Zimuje w Afryce Równikowej i Wschodniej przelatując nad Bosforem i Dardanelami oraz nad Synajem. Część zimuje w Indiach.

Ciconia ciconia asiatica (Severtsov, 1873)  – gnieździ się w Azji Środkowej, zimuje w Indiach i Iranie. Jest nieco większy od C. c. ciconia.

Dawniej za podgatunek bociana białego uznawano bociana czarnodziobego (Ciconia boyciania).



Gniazdo bociana jest duże, koliste z warstwowo ułożonych gałęzi, poprzetykanych skośnie witkami. Wyściółka dość obfita ze słomy, torfu, łajna, niekiedy z dodatkiem papieru lub szmat, zbieranych z pól i ludzkich wysypisk. Średnica zewnętrzna 1,0–1,5 m; wysokość 0,5–1,5 m. Buduje je zarówno samiec, jak i samica.

Umiejscowione zwykle na drzewie w bezpośredniej bliskości siedzib ludzkich lub na różnych budowlach ludzkich (dach budynku mieszkalnego lub gospodarczego, w ruinach wysokich budynków, na nieczynnych kominach fabrycznych, pylonach, słupach telegraficznych, stogach). Od lat 70. XX wieku coraz częściej na specjalnych platformach umieszczanych przez człowieka na słupach linii telefonicznych lub energetycznych, w niektórych rejonach jest to najczęstszy sposób lokowania gniazd. W Polsce ponad 60% populacji gniazduje na słupach energetycznych.


  Gniazduje pojedynczo lub w luźnych koloniach, gdzie wiele gniazd jest często blisko siebie. Tego samego gniazda ptaki używają przez wiele lat, co roku dokonując napraw i uzupełnień budulca. Znane są gniazda użytkowane 400 lat, a największe z nich mają 225 cm średnicy, 280 cm wysokości i ważą ponad tonę.

Dana para przywiązuje się zatem do danego gniazda i gdy partner długo nie wraca z zimowiska jest zmieniany, zwłaszcza gdy do samca, wracającego wcześniej, przyleci obca samica przed zeszłoroczną.

Jaja
  Różnobiegunowe, bardzo mało wydłużone, raczej pękate o barwie białej, lekko przybrudzonej o tępym węższym biegunie. Średnie wymiary 72x54 mm. Składane zazwyczaj pod koniec kwietnia, rzadko wcześniej, w liczbie od 1 do 7.


Jaja składane w odstępach dwudniowych. Wysiadywane są przez obydwoje rodziców, najczęściej po zniesieniu drugiego jaja, przez okres 33-35 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po 55-64 dniach; w wieku 70 dni są już prawie samodzielne, lecz dojrzałość płciową uzyskują dopiero po 2–7 latach. Opieką nad potomstwem zajmują się oboje rodzice po równo, nie tylko karmią, ale i opryskują wodą w upalne dni. Ptaki młodociane mają czarny dziób (przechodzący z czasem w jasno czerwony) i brązowoszare nogi. Tęczówka oka młodych jest brązowa, a u dorosłych szarawa. Pisklęta są pokryte białym gęstym puchem. Najstarszy zaobrączkowany samiec dożył 33 lat i rok wcześniej pomyślnie wyprowadził lęg. W niewoli jeden osobnik dożył 35 lat.

Bocian jest ptakiem mięsożernym. Żywi się owadami, głównie pasikonikami i chrząszczami, ale również jaszczurkami, wężami, pisklętami i wyjątkowo małymi zającami. W latach obfitujących w myszy i norniki zjada prawie wyłącznie te gryzonie, przez co jest ptakiem pożytecznym z punktu widzenia rolników. Mimo popularnych opowieści bocian biały rzadko je żaby, jeżeli do wyboru ma inne rodzaje pokarmu. W okresie lęgowym staje się mało wybredny i aby wykarmić szybko rosnące młode łapie każde zwierzę, które jest w stanie połknąć.

Bocian biały nie jest gatunkiem globalnie zagrożonym wyginięciem, chociaż od stu lat znacznie zmniejszył swą liczebność w wielu obszarach północnej i zachodniej Europy (Szwecja i Włochy), a w innych jest wręcz zagrożony wyginięciem (w Danii gniazduje obecnie tylko 5 par tych ptaków). Jest chroniony Konwencją o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt.

W Polsce, z uwagi na spadającą liczebność, gatunek został objęty programem ochronnym koordynowanym przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody "pro Natura" (Program Ochrony Bociana Białego i Jego Siedlisk). Podczas VI międzynarodowego spisu bociana białego z 2004 roku liczebność gatunku oceniono na ok. 230 tysięcy par. Najliczniej gnieździ się na terenie Polski (ok. 52,5 tysiąca par w wieku rozrodczym, ok. 23% światowej populacji), Hiszpanii, Ukrainy, Białorusi, Litwy i Łotwy. Przyczynami spadku liczebności mogą być zmiany klimatyczne, osuszanie terenów podmokłych i stosowanie pestycydów w rolnictwie.